Organik Tarım

MEYVE MİDİR SEDZE Mi? ESKİDEN DOMATESLE İLGİLİ EN BÜYÜK İKİLEM BUYD. artık değil. Şimdi insanlar domatesin organik olarak mı yoksa geleneksel yöntemlerle mi yetiştirildiğini bilmek istiyor. Domatesin içeriğindeki likopene kafa yoruyorlar. Pişmiş domatesle çiğ domates arasında besin değerleri bakımından fark olup olmadığını merak ediyorlar. Doğanın en lezzetli yiyeceklerinden biri nasıl oldu da bu kadar karmaşık hale geldi?

Pembe greyfurt ve karpuz gibi domatesler de renklerini likopene borçludur ama likopenin başka bir özelliği daha vardır. Likopen bir antioksidandır, yani serbest radikalleri nötralize edebilir. Birçok çalışma likopen içeren beslenme biçiminin kardiyovasküler hastalıklara, maküler dejenerasyona ve prostat, serviks ve gastrointestinal yollarında oluşan kansere karşı koruyucu olabileceğini öne sürmektedir. Kanıtlar kesin olmamakla birlikte likopen alimimizi arttırmanın hiçbir zararı yoktur. Bu durumda hangi domateslerin daha yüksek seviyede likopen içerdiğini bilmek yararlı olmaz mıydı? Ve hazır bunu yaparken beta karoten, C vitamini ve polifenoller gibi diğer antioksi-danlara da bakabiliriz, değil mi?

Bu, yanıtlanması kolay bir soru değil. Bir tarım ürününün besinsel kompozisyonunu belirleyen pek çok faktör vardır; güneş ışığı, nem, kullanılan suni gübrenin türü ve miktarı, zararlı haşerat ve bitki genetiklerinin saldırılarına ne ölçüde maruz kaldığı önemlidir. Örneğin kırmızı domatesler, pembe domateslerin içindekinden üç kat daha fazla likopen içerebilir. Kırmızı kiraz domatesler gram başına büyük kırmızı domateslerden hem daha fazla likopen hem de polifenol içerir. Bir de domatesin türüne bağlı olan farklılıklar vardır; bunlar tarlada mı serada mı yetiştiğine ve toplanırken ne kadar olgun olduğuna göre değişir. Peki ya organik domatesler? Sentetik böcek ilacı ya da suni gübre kullanılmadan üretilenler? Bunlar daha mı besleyicidir?

Fransız araştırmacılar, organik domateslerle geleneksel domateslerin likopen, C vitamini ve polifenol içerikleri arasındaki farkları karşılaştırdıklarında organik domateslerin daha yüksek C vitamini ve polifenol içerdiğini ortaya çıkardı ki bu şaşırtıcı değildi çünkü bu domatesler büyük olasılıkla bu maddeleri böcekleri uzaklaştırmak için üretiyorlardı. Bitkiler, ticari böcek ilaçlarından yardım almazlarsa bunların doğal çeşitlerinden daha fazla üretirler. Organik ve geleneksel domatesler arasındaki likopen seviyeleri farklılık göstermedi. Buna ek olarak araştırmacılar, üç hafta boyunca günde 96 gram organik ya da geleneksel domatesten yapılan püreyle beslenen insanlarda bu maddelerin kandaki oranını araştırdı ve likopen, C vitamini ya da polifenol seviyelerinde hiçbir fark tespit etmediler.

Tayvan’da yapılan etkileyici bir çalışmada 10 geleneksel ve 10 organik domates çiftliği eşleştirildi ve ürünlerin likopen, beta karoten, C vitamini ya da fenolik içeriği bakımından hiçbir farkı olmadığı ortaya çıktı. Hem geleneksel hem de organik sistemlerde belli tarım uygulamaları domateslerin kalitesini gerçekten de etkiledi. Örneğin fazla sulama likopen içeriğinde azalmaya neden oldu, yabani otlar karotenoid konsantrasyonunu azalttı ve toprağın fosfor ve demir içeriğinin C vitamini ve fenolik konsantrasyonları etkilediği belirlendi. Besin değerleri yönünden geleneksel ya da organik domates yiyip yememeniz önemli değildir. Tatsa başka bir konudur.

Süpermarketteki dev domateslerden birini ısırmakla içinde geldiği karton kutuyu ısırmak arasındaki lezzet farkı çok azdır. Çünkü yıllar içinde ürünleri daha hızlı yetiştirmek ve daha büyük hale getirmek için çeşitli teknikler kullandık. Sentetik suni gübrelerin içlerindeki yüksek seviyedeki nitrojen, potasyum ve fosfor hızlı büyümeyi teşvik eder ancak bunların kullanılması topraktan daha fazla su alınması sonucunu yaratır. Ürün daha büyüktür ancak bunun nedeni içinde bol miktarda su olmasıdır. Çiftlik gübresi ile gübrelenen organik ürünler nitrojeni daha yavaş tutar ve daha az su içerir. Bir bakı-ma tat veren bileşenler bakımından daha konsantredir. Ve daha az tarım ilacı artıkları içerirler ki bu da insanların organik ürünlere yönelmesinin bir başka nedenidir. Ancak geleneksel ve organik ürünler arasında artıkların miktarı bakımından büyük bir fark var mıdır?

Bu konuda böyle bir sonuca ulaşmanın yollarından biri tarım ilacının Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen Günlük Geçerli Alım (Acceptable Daily Intake – ADI) miktarıyla bu maddelerin günlük beslenme düzenindeki ortalama alimini karşılaştırmaktır. ADI, en duyarlı türü bulmak için ilk olarak hayvanlara tarım ilacı verilerek belirlenir. Daha sonra bu hayvana ömrü boyunca günlük dozda tarım ilacı verildiğinde herhangi bir toksilojik etkiye neden olmayacak en üst seviye belirlenir. Ve bu miktar insanlarda ADI’e ulaşmak için güvenlik faktörü olarak 100’e bölünür. Başka bir deyişle bir insanın normalde maruz kaldığı yüzde 1 ADI, hayvanlarda hiçbir zehirlenmeye neden olmayacak bir dozun 0,000 l’ini temsil eder.

İnsanın maruz kaldığı gerçek miktarı belirlemek için Amerikan Gıda ve İlaç Kurumu bir Total Beslenme Çalışması yürüttü. Bu çalışmada normal beslenme düzeninde bulunan 285 farklı yiyecek satın alındı ve bunlar tarım ilacı artıkları bakımından analiz edildi. En yaygın kullanılan 38 tarım ilacı incelendiğinde 34 tanesine ADI’nin yüzde birinden daha az miktarda rastlandı, geri kalan 4 tanesi de ADI’nin yüzde beşinden daha az mevcuttu. Seviyeler bu kadar düşük olduğu için FDA bu tür bir araştırmayı her yıl yürütmeyi durdurdu. Tarım ilaçlarının artıkları çok az risk oluşturuyormuş gibi görünse de organik besin almak bunlara maruz kalma olasılığını tamamen ortadan kaldırır. Geleneksel besin alan çocuklar organik besine geçtikten beş gün sonra idrarlarındaki tarım ilaçları tamamen yok olur. En baştan tespit edilmelerinin tek nedeni ise analitik tespit yeteneklerimizin samanlıktaki iğneyi bile bulacak kadar gelişmiş olmasıdır.

Pişmiş domates mi çiğ domates mi? Likopen, pişmiş domatesten daha hızlı emilir, domates sosu ve ister inanın ister inanmayın ketçap iyi birer kaynaktır. İlginçtir ki burada “organik” fark yaratır. Organik ketçapların geleneksel olanlara göre iki kat daha fazla likopen içerdiğini gösteren bir çalışma var. Ancak unutmayın ki likopen aliminizi bir yerine iki domates yiyerek de iki katma çıkarabilirsiniz. Son olarak, eğer hâlâ merak ediyorsanız, domates bir sebze değil, meyvedir.