Manik depresif hastalı (bipolar bozukluk)

Son zamanlarda sıkça karşılaştığımız bipolar bozukluk, diğer bir adıyla manik depresif hastalık kişinin duygudurum bozukluğundan kaynaklı aşırı yükselişler yaşamasına neden oluyor. Türkçe’ye bipolar bozukluk olarak çevrilmiş bu rahatsızlık iki uçlu bozukluk anlamına geliyor. Psikiyatrist – Psikoterapist Uzm. Dr. Başar Akman bipolar bozukluk hakkında merak ettiğimiz soruları yanıtladı.

BİPOLAR NEDİR?

Bipolar bozukluk iki uç davranıştan oluşuyor. Birincisi çöküş. Kuyuların dibine inmek gibi tarif edebiliriz. Moral olarak insanın kendini çökmüş hissetmesi, hayattan ve daha önce yapmaktan hoşlanılan şeylerden artık keyif alamama, özgüven eksikliği, uyku ve iştahta bozulma, mutsuzluk ve enerjisizlik hali hatta bazen de ölüm ve intihar gibi düşünceleri barındırıyor. İkinci uçta ise bu saydıklarımızın tam tersi haller yer alıyor. Aşırı özgüven, çok enerjik hissetmek, sebepsiz gülme, güldürme ve neşe hali, her şeyi yapabilecekmiş gibi hissetmek ve az uyumak bu ikinci ucu tarif etmek için yeterli oluyor. Düşünce ve çağrışımlar hızlanıyor, az uyku uyunmasına rağmen çok enerjik hissedilebiliyor. Düşüncelere yetişememek, fikir uçuşmaları, kelime benzerlikleriyle konuşmalar da cabası…

BİPOLAR OLMA SÜRECİ NASIL İLERLİYOR?

Depresyon sinsice ve belli etmeden belirtiler göstererek oluşmaya başlıyor. Giderek enerji, istek, ilgi kaybı meydana geliyor. Ufak ufak sosyal hayattan koparak yalnızlaşıp, kendi kabuğuna çekilme isteği oluşuyor. Sosyal ilişkilerde bozulma, mesleki işlevsellikte azalmayla birlikte performans düşüklüğü meydana geliyor. Bipolar ise daha gürültülü ve hareketli başlıyor. Ancak çoğu zaman bipolar kişi ilk başlarda neşe dolu olduğu için bunu şikayet edebileceği bir durum olarak görmüyor.

Bu durum onu rahatsız etmiyor, “Ne kadar mutluyum, çok iyiyim, çok güzelim, benden iyisi yok” diyerek her şeyin yolunda olduğuna kanaat getiriyor. Ama halinden memnun bu kişi etrafındakiler tarafından fark ediliyor ve yadırganıyor. Bu yüzden hastayı genelde yakınları getiriyor.

TANI NASIL KONULUYOR?

Yüz yüze muayene çok önemli. Zaten kişiyi gördüğümüzde fazla enerjisi bize de geçiyor. Genelde yerinde duramıyor ve kıpır kıpır oluyor. Çok konuşuyor ve konuşurken de konuşmanın hızı dikkat çekecek derecede artıyor. Hatta dakikada kullandığı kelime sayısı bile artış gösteriyor. Zaten manik depresif dediğimiz bipolar bozukluk zekayla ilgili bir durum değil. Tam tersi bipolar bozukluğu olan insanlar ortalama ve ortalamanın üstü bir zekaya sahip olup, diğer kişilere göre daha yaratıcı tutumlar sergileyebiliyor.

Bir bipolar bozukluğu olup depresyonda olanlar, bir de bipolar bozukluğu olmayıp depresyonda olanlar var. Bipolar bozukluk, manik depresifin görülmediği depresyon çeşitlerinden biraz daha farklı bir yere sahip. Bilinen bir şey var ki; bipolar bozukluğun depresif atağında da manik atağında da alkol ve madde kullanımı artıyor. Bu kullanım bazen ölçüsüz boyutlara varabiliyor. Hatta buna ikincil alkol kullanımı deniyor.

MANİK DEPRESİF HASTALIĞA SAHİP (BİPOLAR) KİŞİ KENDİNE ZARAR VERİR Mİ?

İntihar riski var. Dürtüsel ve anlık düşünceler sonucunda intihar düşünülebiliyor. Bazen kişi kendi bedenine zarar verecek davranışlarda da bulunabiliyor. Bir an kafası karışabiliyor, öfkesini kontrol edemeyebüiyor ve bunun sonucunda bir yerleri yumruklamaya ya da tekmelemeye yeltenebiliyor. Ölçüsüzce yaşanan öfke padamaları sonucunda bir yerlere vurup elini ayağım kırabiliyor…

Tüm bunlardan ayrı olarak cinsel istek ve libido artış gösterebiliyor. Bipolar bozukluğa sahip kişi bir kadınsa, ölçüsüz, uygunsuz ve seçici olmayan cinsel ilişkiler yaşayabiliyor. Çünkü çok güzel, akıllı ve çekici olduğunu düşünüyordur, cezbedilmek ve cezbetmek istiyordur.

BU AŞAMAYA GELEN KİŞİLERİN HASTANEDE Mİ YATMASI GEREKİYOR?

Eğer kişide intihar ve başkasına zarar verme riski varsa hastanın bir süre psikiyatri kliniğinde koruma altında izole olması şart. Başka bir önemli nokta ise kişinin kendi hastalığını kabul etmesi. “Doktorla tedaviyi kabul ediyorum, işbirliği ve uyum içinde olacağım, ilaçlarımı düzenli kullanacağım” gibi söylemlerde bulunmazsa evde koruma altına almak hem zor oluyor hem de kendine ve etrafına karşı risk taşıyor. Bazen şiddetli bir atakta, psikotikbir hal gerçekleşiyor ve kişinin gerçeği değerlendirmesi güç oluyor. Kuşkucu ve şüpheci oluyor. Hayalle gerçeği birbirine karıştırabiliyor. O zaman ikna edilemez hale geliyor.

BİPOLAR BOZUKLUĞU OLUŞTURAN ETKENLER NELER?

Aslında hastalığı hazırlayan birtakım nedenler oluşuyor. Genetik ve çevresel nedenler gibi… Eğer zeminde bipolar bozukluk eğilimi varsa, alkol kullanımı bir atağı oluşturabiliyor. Günlerce uykusuz kalmak, uyumamak bu atakları tetikleyebiliyor. Bazı meslekler vardır, gece çalışılan gündüz uyunan ya da vardiyası sürekli değişen… Bu durum vücudun uyku uyanıklık ritmini bozan faktörler arasında yer alıyor.

NASIL BİR TEDAVİ UYGULANIYOR?

Tedavi süreci ikiye ayrılıyor. Bir atağa müdahele ettiğimiz dönem, bir de atak sonrası koruyucu dönem var. İkisi birbirinden biraz farklı. Öte yandan bipolar bozukluğu olan bir kişinin bipolarm ne olup olmadığı ile ilgili yeterince bilgilendirilmesi gerekiyor. Ayrıca tedaviye hastanın bir yakınının da katılması gerekiyor. Doktora getirip götürecek bir akraba ya da yakını olması gerekiyor. Ailenin de bilgilendirilmesi çok önemli. Bipolar bozuklukta hem üzücü hem de sevindirici bir durum var. Evet, bu hastalık atak esnasında yaşam kalitesini bozuyor. Ama atak sonrasında tamamen iyileşme gösterebilen bir çizgiye geçiyor.

KÖTÜ HİSSEDİLEN HER AN DEPRESYONA VE BİPOLAR BOZUKLUĞA İŞARET MİDİR?

Her insanının zaman zaman depresif halleri oluyor. Bu kişinin depresyona girdiği anlamına gelmiyor. Herkes bazen olağandan fazla daha neşeli, mutlu ve enerjik olabiliyor. Bunlar olağan durumlar… Ancak depresyon ve bipolar bozukluk niteliği, şiddeti ve bütünlüğü açısından önemlidir. Yedi-sekiz belirtinin bir araya gelmesiyle kesin tanı konulabiliyor.

BİPOLAR BOZUKLUĞU OLAN KİŞİLER İÇİN VARDİYALI İŞLER HİÇ UYGUN DEĞİL ÇÜNKÜ UYKU DÜZENİ ŞAŞIYOR, VÜCUDUN HORMONAL DÖNGÜSÜ BOZULABİLİYOR. MEVSİMSEL FAKTÖRLER DE KİŞİYİ ETKİLEYEBİLİYOR.

HER BİPOLAR BOZUKLUĞU YAŞAYAN KİŞİDE OLMASA DA KIŞTAN YAZA, YAZDAN KIŞA GEÇİŞLERDE SIKINTILI BİR DÖNEM YAŞANIYOR.

GENETİK Mİ?

Evet- Bu konuda birçok farklı istatistik var ama bilinen bir gerçek var ki bipolar bozukluk birden fazla gen ve kromozom ile ilgili… Genetik bir geçiş söz konusu- Hem annede hem babada varsa yüzde 75 doğacak çocukta da olması bekleniyor- Ancak ikinci derece akrabalarda da varsa geçiyor- özellikle kişinin ilaç tedavisinin ne kadar süreceği konusunda yaptığımız ölçütlerde annede ya da babada bipolar olmasını bilmek tedavi süresini daha da uzatıyor. Çünkü eğer genetik bir durum varsa hastalığın seyri değişebiliyor.