Belirli ambalaj ve ürünler için depozito uygulaması

DAHA yaşanabilir bir çevre için atılan adımlara bir yenisi ekleniyor. Önümüzdeki günlerde TBMM Genel Kurulu gündemine alınması beklenen kanun teklifiyle Türkiye Çevre Ajansı kurulacak. Ajans’ın Bakanlıkça belirlenen çevre strateji ve politikaları doğrultusunda yapacağı faaliyetleri arasında ulusal depozito yönetim sistemini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek yer alacak. Ajans, depozito uygulamasına zorunlu olarak tabi tutulan ürünlere yönelik depozito yönetim sistemi altyapısının oluşturulmasına, uygulanmasına, izlenmesine yönelik izin ve onay işlemleri dahil gerekli idari düzenlemeleri ve tedbirleri uygulayacak, gerekli kontrolleri yapacak. Depozito yönetim sistemi; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca belirlenen ve belirli bir depozito bedeli alınarak piyasaya sürülen ürünlerin tüketilmesi sonrasında iade alınması ve depozito bedelinin geri ödenmesine dayalı bir sistem olacak. Türkiye Çevre Ajansı’nın faaliyetleri arasında çevrenin korunması ve iyileştirilmesine yönelik faaliyetler, sıfır atık yönetim sisteminin kurulmasına ve uygulanmasına katkıda bulunmak, geri kazanılabilir ürünlerin kullanımları sonrası ülke ekonomisine kazandırılmasına ve geri kaza-nılabilir atıkların yönetimine ilişkin faaliyetlere katkı sağlamak da olacak. Yeni sistemle camdaki dönüşüm yüzde 21’den, plastikte yüzde 57’den, alüminyumda yüzde 67’den yüzde 90’a çıkacak. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın, belirleyeceği ambalajlar ve ürünler için depozito uygulaması 1 Ocak 2022 itibarıyla zorunlu olacak. AK Parti Grup Başkanvekili Mehmet Muş’un ifadesiyle sistemin hayata geçmesiyle ilk yıl 7 bin 500, 20 yılda 12 bin kişilik istihdam öngörülürken, sistem 20 yılda Türk ekonomisine 6 milyar euro katkı sağlayacak.

KİK MUAFİYETİ

AK Parti milletvekillerinin imzasını taşıyan Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi önceki hafta TBMM Çevre Komisyonu’nda kabul edildi. Teklife göre Türkiye Çevre Ajansı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’yla ilgili, tüzel kişiliği haiz, bu kanunda belirtilen hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi olacak. Ajans, yönetim kurulu, başkanlık ile danışma kurulundan oluşacak. Ajansta İş Kanunu’na tabi personel istihdam edilecek. Ajansın faaliyetlerine başladığı tarihten itibaren beş yıl süreyle kamu kurum ve kuruluşlarının personeli Ajans’ta geçici görevlendirilebilecek.

Türkiye Çevre Ajansı’nın depozito yönetim sisteminin kurulması ve işletilmesi faaliyetlerine ilişkin olarak yapacağı mal ve hizmet alımları, “ceza ve ihalelerden yasaklama” hükümleri hariç Kamu İhale Kanunu hükümlerine tabi olmayacak. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nm “Çevre Kanunu” kapsamındaki denetim yetkisi Türkiye Çevre Ajansı’na devredilebilecek.

BİR YIL ERTELEME

Kanun teklifiyle, pandemi nedeniyle depozito yönetim sistemine yönelik çalışmalarda yaşanan zaman kaybının telafisi amacıyla depozito yönetim sistemi uygulamasının başlangıcı bir yıl süreyle erteleniyor. Teklife göre, çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, belirleyeceği ambalajlar ve ürünler için depozito uygulamasını 1 Ocak 2022’den itibaren zorunlu tutacak. Depozito sisteminin uygulanmasına yönelik usul ve esaslar ile sisteme ilişkin teminatlar ve ücretler Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek. Depozitoya tabi ürünleri piyasaya sürenlere 20 bin TL, satış noktaları dahil depozitolu ürünleri tüketicilere sunanlara ise faaliyet alanının her metrekaresi için 15.16 TL, depozito uygulaması toplama sistemine katılım sağlama yükümlülüğünü yerine getirmeyen satış noktalarına satış alanının her metrekaresi için 100 TL idari para cezası verilecek.

“SORUMLULUK DAĞITILIYOR”

Depozito iade sistemiyle ilgili olarak Türkiye’de ilk adım 2018 Aralık’ta Çevre Kanunu’nun bazı maddelerinde değişiklik yapılarak atıldı ve süreç yönetimine alındı. Bu kapsamda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile ÎTÜNOVA TTO bünyesinde imzalanan protokolle Prof. Dr. Erdem Görgün koordinatörlüğünde 13 kişilik Türkiye Depozito iade Sistemi (TÜDİS) ekibi ile projenin Türkiye’ye uygulanabilirliği üzerine kapsamlı bir fizibilite raporu hazırlanarak, uygulama senaryoları ile bakanlığa sunuldu.

Para Dergisi’ne açıklamalarda bulunan TÜDİS Proje Koordinatörü Prof. Dr. Erdem Görgün, TÜDÎS’te sistemin sorumluluğunun tüm ana paydaşlar arasında adil bir şekilde paylaştı-rıldığını vurguladı. Bu sistemde piyasaya sürenlerin perakendecilerin, horekaların ve atık yönetimi sektörünün tamamının kontrol ve kayıt altına alınacağını ifade eden Görgün, belli bir alanın altındaki perakendeciler manuel (barkod okutarak) olarak toplayacak, üzerindeki perakendecilerde ise ambalajların üzerindeki barkodlar ile otomatlarla veya manuel toplanacak. Barkod sahtekarlığına göz açtırmayacak önlemler alınacak, iade edilmeyen ambalajların iade bedeli ise sistemin havuzunda kalarak, bu bedel sistemi destekleyecek. Sıfır Atık Projesi’nin başarısı, depozito iade sistemi ile mümkün olabilecek” dedi.

SIFIR ATIK YAYGINLAŞTIRILACAK

Kanun teklifiyle Çevre Kanunu’nda değişikliğe gidilerek sıfır atığın yaygınlaştırılması, motorsuz ve elektrikli araçların yaygınlaştırılması ve plastik içerikli ambalajların azaltılması ilkeleri ekleniyor. Teklif ile atık su altyapı yönetim sorumlusu olarak sayılanlardan en az ikisinin bir araya gelerek de atık su alt yapı kooperatifi kurabilmelerine yönelik düzenleme yapılıyor. Teklife göre atık üreticileri, atıklarının yönetimini atık yönetim sorumlusu olarak yetki verilmiş firmalar aracılığıyla da yerine getirebilecekler. Ancak, bakanlıkça nitelikleri belirlenen atık üreticilerinin atıklarının yönetimini atık yönetim sorumlusu firmalar aracılığıyla yerine getirmeleri zorunlu olacak. Atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması esas olacak. Sıfır atık yönetim sistemini kurarak belge alanlar, türlerine göre kaynağında ayrı biriktirdikleri atıklarını, bakanlıktan çevre lisansı almış atık işleme tesislerine geri kazanımı sağlanmak üzere verebilecek. Sıfır atık yönetim sistemini kurmayanlara veya kurduğunu belgeleyemeyenlere 20 bin TL idari para cezası uygulanacak.

Ake Çevre Teknolojileri Kurucu Ortağı Ayça Sölpük, Türkiye’de atıklar konusunda en önemli sorunlardan birinin ambalaj atıklarının kaynağında ayrıştırılmamış bir şekilde toplanması olduğunu vurguladı. Depozito ile kullanıcının döngünün içine katılması ve atık izlenebilirliğinin de hedeflendiğini belirten Sölpük, “Sahaya sürülen atık miktarları ile geri dönüşüm tesisine gönderilen atık miktarlarının birbirini karşılaması depozito sistemi sayesinde mümkün olacak. Burada devreye geri dönüşüm otomatları ve manuel toplama olarak iki ayrı yöntem giriyor. Manuel toplamada satış noktaları önemli oyuncular olacak. Depozito iade otomatları ise sistemin izlenebilirliği açısından en önemli araç ” dedi.

CEZALARIN CAYDIRICILIĞI ARTACAK

Kanun teklifiyle Çevre Kanunu’nda yer alan idari yaptırımlar daha caydırıcı hale getiriliyor. Kanun teklifine göre benzin ve naf-tanın depolanması, dolumu ve tankerlerle nakliyesine ilişkin terminaller, dolum adaları veya akaryakıt istasyonlarında kullanılan her türlü düzenek, tesis ile tankerlerden salman uçucu organik bileşiklerin kontrolüne ilişkin bakanlıkça belirlenen esas ve kriterlere uymayan; terminaller veya dolum adaları için 60 bin TL, akaryakıt istasyonları için 30 bin TL, tankerler için 3 bin TL idari para cezası verilecek. Katı atık bırakan veya evsel atık su deşaıjı yapan tanker, gemi ve diğer deniz araçlarından bin (dahil) grostona kadar olanlar için groston başına (tebliğlerle güncellenmiş haliyle) 151.67 TL, bin ila 5 bin groston arasında olanlara bu miktar ve ilave her groston başına 30,34 TL, 5 bin grostondan fazla olanlara ise yukarıdaki miktarlar ve ilave her groston başına 15.16 TL idari para cezası verilecek. Egemenlik alanındaki denizlere ve yargılama yetkisine tabi deniz yetki alanlarına, içme ve kullanma suyu sağlama amacına yönelik olmayan sulara atık boşaltanlara, kurulması veya işletilmesi yönetmelikle izne tabi tutulan tesisleri izin almadan kuran, işleten veya izni iptal edilmesine rağmen kurmaya veya işletmeye devam eden veya bu tesislerde izin almaksızın sonradan değişiklik yapanlara (güncellenmiş haliyle) 88 bin 499 TL idari para cezası verilecek.

ELEKTRİKLİ SKUTERLER

Kanun teklifiyle Belediye Gelirleri Kanunu’nda değişiklik yapılarak, paylaşımlı elektrikli skuterlerden alınacak işgal harcı bedelinin en az tarife üzerinden hesaplanmasına yönelik düzenlemeye gidiliyor. Teklife göre Karayolları Genel Müdürlüğü, trafik güvenliğinin ve teknik koşulların sağlandığı yerlerde, banketleri bisiklet şeridi olarak işaretleyerek bisiklet ve elektrikli skuter kullanımına uygun hale getirecek. Karayollarındaki bisiklet yol ve şeritlerinde 15 yaşını bitirmiş olanlar elektrikli bisiklet ve e-skuter kullanabilecek. E-skuterlerda sırtta taşınabilen kişisel eşya harici yük ve yolcu taşınamayacak. Elektrikli skuterler, otoyol, şehirlerarası karayolları ve azami hız sınırı saatte 50 kilometre üzerinde olan karayollarında kullanılamayacak. Teklifle il özel idarelerine ve belediyelere yaya yolu, bisiklet ve e-skuterlerin yol, şerit, park ve şarj istasyonlarını yapma görevi veriliyor.

Otellere “çevre etiketi” geliyor

Teklife göre gönüllülük esaslı çevre etiket sisteminin oluşturulması ve uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar bakanlıkça belirlenecek. Bakanlık haricinde çevre etiketi adı altında herhangi bir faaliyet yürütülemeyecek.

Teklifin Komisyon görüşmeleri sırasında milletvekillerine bilgi veren Çevre ve Şehircilik Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar, bu sistemin dünyada gönüllülük esasına dayalı olarak birçok ülkede uygulandığını vurguladı. Türkiye’de çevre etiketinin bir logosu olduğunu, bunun yönetmeliğinin yayınlandığını dile getiren Birpınar, kanun teklifiyle de ilk defa bu sistemin Çevre Kanunu’na gireceğini kaydetti. Türkiye’de gönüllülüğe dayalı olarak seramik sektöründe şu anda çevre etiketi uygulamasının başladığını anımsatan Birpınar, bunu yakında otellere de getireceklerini, her yıl birkaç konuyu çevre etiketi altında tanımlayacaklarını dile getirdi.

Murat KURUM / Çevre ve Şehircilik Bakanı
“Atıkların yüzde 90’ı geri dönüşüme ulaştırılacak”

Çevre Ajansı’nın kurulmasını sağlayan düzenlememiz ile atık toplama konusunda en verimli uygulamalardan, dünyada da yaygın olarak kullanılan depozito iade sisteminin etkinliğini tek bir merkezden, Çevre Ajansı’mızdan yöneterek artıracağız. Sistemle yıllık 20 milyar adedi aşan içecek ambalajlarının atıkları daha temiz toplanacak. 3-4 yılda atıkların yüzde 90’ı geri dönüşüme ulaştırılacak, her yıl en az 1 milyon ton ilave atığın oluşması önlenecek. Ajansımız sıfır atık uygulamalarının yaygınlaştırılması için çalışmalar yürütüp ilgili paydaşlara destek vererek Sıfır Atık Projemize önemli bir katkı sağlayacak. Artık akan trafikte kullanılabilecek elektrikli skuter, güvenli seyir için yaş ve hız sınırlamasına tabi olacak. Teklifte Karayolları Trafik Kanunu’na dahil edilen bisiklet yolları ve belirlenen yerlere gürültü bariyeri inşası maddeleri ile 2023‘e kadar ulaşmak istediğimiz 3 bin kilometre bisiklet yolu ile 60 bin metrekare gürültü bariyeri hedeflerimize emin adımlarla yürüyeceğiz.

Atık motor yağları toplanacak

Teklif ile atık motor yağlarının toplama miktarının artırılmasına yönelik düzenlemeye gidiliyor. Teklife göre motor yağı değişimlerinin bakanlıkça yetki verilen işletmeler tarafından yapılması veya atık motor yağlarının bu yerlere teslim edilmesi zorunlu olacak. Yetki belgesi bulunmaksızın motor yağı değişimi yapılan işletmelere 10 bin TL idari para cezası gelecek. Türkiye’de yıllık 400 bin ton motor yağı üretildiği, bunun 200 bin tonunun atık hale geldiği ifade ediliyor. Atık motor yağların 20 bin tonunun geri dönüştürülebildiği, 180 bin ton atık yağın doğaya karıştığı vurgulanıyor.

Prof. Dr. Erdem GÖRGÜN / Türkiye Depozito İade Sistemi Proje Koordinatörü
“Döngüsel ekonomi için hayati önemde”

AB ve dünyadaki birçok ülke bu konuda ciddi adımlar atmaya ve yatırımlar yapmaya devam ediyor. Sadece AB ülkelerinde depozito sistemlerinin uygulandığı ülkelerde 140 milyon insan bu sistem içinde yaşıyor. Ayrıca Kanada, ABD ve Avustralya’da da depozito iade sistemleri var. Avrupa’da son senelerde bir trend haline gelen depozito iade sisteminin uygulanması hızla yaygınlaşıyor. Sistemin amacı, temiz atık, temiz hammadde hedefiyle yüksek toplama oranlarıyla ülke ekonomisine ciddi katkı sağlanmasının yanı sıra atık ithalatının da önüne geçerek evreyi ve tüm doğal alanları kirlilikten kurtarmak.

Ayça SÖLPÜK / Ake Çevre Teknolojileri Kurucu Ortağı
“Uzun süredir sistemin başlamasını bekliyoruz”

Yaklaşık iki yıl üzerinde çalıştığımız otomatlarımızı yurtiçinde belediyelerimiz ile çeşitli projelerle kullanıcıya sunduk. Mevcut sistemlerden farklı bir uygulama olduğu için belediyelerimizden ve kullanıcılardan olumlu dönüşler aldık.

Sonrasında yasal çerçeveler ile depozito iade sistemi oluşturulmaya başlanıldığında bizler de otomatlarımızın yazılım ve mekanik kısmını altyapıya hazır hale getirdik. Özellikle atıkların izlenebilirlik ve güvenirlilik kısmı için süreci titiz yürüttük. Atıklar barkod sistemi ile tanınıyor, bir veri tabanında eşleştiriliyor, sınıflandırıyor ve ayrıştırıyor. Geliştirdiğimiz metotlarla birden fazla ürün tanıma sistemi kullanmaya başladık. Ayrıca standart olan otomat ebatlarını farklılaştırarak kullanım alanlarına göre çeşitlendirdik. Otomatlarla birlikte sayma sistemleri, saha atık toplama projeleri gibi projeler ile geri dönüşüm ve teknolojiyi birleştiriyoruz.

Bendevi PALANDÖKEN / Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Genel Başkanı
“Ulusal depozito sistemi hayata geçirilmeli”

Geri dönüşebilir atıkların diğer atıklarla birlikte çöpe gitmemesi için en uygun sistem depozito sistemi. Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, çevre adına olumlu bir karar. Ajans, çevre kirliliğinin önüne geçmek, yeşil alanları korumak ve sıfır atık yaklaşımı doğrultusunda ulusal depozito sisteminin kurulmasına yönelik faaliyette bulunulacak.

Covid-19 salgını dolayısıyla 2021 Ocak ayında yürürlüğe girmesi öngörülen zorunlu depozito uygulaması bir yıl ertelendi. Sürdürülebilir çevre hedefleri doğrultusunda gerekli çalışmalar yapılarak ulusal depozito sisteminin bir an önce hayata geçirilmesi gayretleri hızlandırılmalı.

HÜLYA GENÇ SERTKAYA