Alerji testi ve çevre düzenlemesi

Alerjiye uygun çevre önlemleri

Alerji testlerinde pozitif bir sonuç alındığında, hastalık belirtilerinden de o maddenin sorumlu olduğu düşünülüyorsa, o zaman ikinci adım o maddeden uzak durmak olmalıdır. Alerjik olunan madde önlem alınabilecek bir şeyse, örneğin ev tozu akarı, rutubet küfü veya hayvan salgısı gibi, bu maddeden mümkün olduğunca uzak durmak büyük oranda yakınmaları azaltacaktır.

Gerek ülkemizde gerekse dünyada alerjik astımın başlıca nedeninin ev tozu akarı alerjisi olduğu görülmektedir. Bu yönde ev tozundan nasıl korunmak gerektiği konusuna eğilmeden önce ev tozu akarı nasıl bir canlıdır tanımakta fayda olduğunu düşünüyorum.

Ev tozu akarı (mite) alerjisinde çevre önlemleri

Ev tozu alerjisi, ev içindeki tozlarda yaşayan akar (mite) adı verilen bir canlıya karşı gelişir. Ev tozu akarları, gözle göremeyeceğimiz 0,3 mikrometre boyutunda, sekiz bacaklı böcek grubundan mikroskobik varlıklardır. Bu canlıların vücut parçaları ve dışkı yoluyla etrafa saçtıkları protein yapısındaki atıklarına karşı vücudumuz alerji geliştirir.

Bu alerji yapıcı maddeler solunum yoluyla veya deri yoluyla vücuda alındığında bağışıklık sistemimizde onlara karşı “spesifik IgE” adı verilen bir savunma elemanı (antikor) gelişir. Bu antikorlar daha sonra vücuttaki alerji hücrelerine (mast hücrelerine) bağlanır. Alerji yapıcı akar proteinleriyle tekrarlanan temaslar sonrası mast hücreleri içeriklerindeki bazı yangısal maddeleri ortama boşaltırlar. Sonuç olarak alerjik tablodan sorumlu kızarıklık, ödem ve hassasiyet gelişir. Ev tozu akar alerjisi en sık karşımıza alerjik astım ve alerjik nezleye neden olarak “kronik hava yolu alerjisi” adı verilen bütüncül bir tablo şeklinde çıkar.

On milyondan fazla farklı türde ev tozu akarı vardır. Evlerde yaygın 10 tür akar görülür. Bunların içinde de en sık iki türe karşı alerji gelişir: Dermatofagoides pteronyssinus ve Dermatofagoides fa-rinae. Alerji testlerinde de genellikle bu iki tür akara alerji araştırılır.

Ev tozu akarları nemli ve sıcak ortamları severler. Genel anlamda havadaki nem oranının yüksek olduğu deniz kıyısında bulunan şehirlerde daha çok görülürler. Buna karşılık yüksek rakımdaki şehirlerde (>3000 metre) daha zor yaşamlarını sürdürürler. Bu nedenle yayla, dağ gibi yerlerde ev tozu alerjisi daha az görülür.

Ev tozu akarları insanı ısırmazlar, sadece etrafta dolaşarak ve atıklarını saçarak alerjiye neden olurlar, insan deri döküntüleriyle beslenirler. Erişkin bir kişinin günde bıraktığı 1,5 gram deri döküntüsü 1 milyon akarı beslemeye yeter. Akarlar bir yaşam süresince kendi ağırlığının 200-400 katı kadar atık dışkı bırakırlar. Alerjiyi önlemek adına akar atıklarından uzak durmak da çok önemlidir.

Evler yıl boyu sıcak ve nemli ortam sunmaları açısından akarlar için en uygun yaşam alanını oluşturur. Bu yüzden akar alerjisi genellikle mevsimsel değil, yıl boyu süren alerjik hastalıklara neden olur. Maalesef son yıllarda artan havalandırması kısıtlı, sıcak, rutubetli, dar evler ev tozu akarı alerjisinin artmasıyla sonuçlanmıştır. İlkbahar ve sonbahar ayları akarlar için üreme aylarıdır. Bu yüzden birçok alerjik çocukta bahar aylarında hastalığın sebepsiz yere alevlendiği görülür.

Toza teslim olmalı mıyız?

Ev tozu akar alerjisi çocuklarda en sık alerjik nezle ve alerjik astıma neden olarak karşımıza çıkar. Bu anlamda tozdan uzak durmak, hastalığın kendiliğinden iyiye gitmesi için bir önemli bir adımdır. Ancak birçok anne baba tozdan yüzde yüz kurtulmak mümkün değil diye önlem almaktan vazgeçmektedir. Ev tozunu hayatımızdan yüzde yüz çıkartmak tabii ki mümkün değildir. Ancak tozu çevremizden sadece azaltmanın bile hastalık kontrolünde çok faydalı olduğu bilinmektedir. Bardağı yarı yarıya boş tutarak taşmayı önlemek bile bazen çok şeyi değiştirir.

Ailelerden sık sık “Evi düzeltsek, okulu ne yapacağız?” sorusu geliyor. Okul ortamı da tabii ki ev kadar önemlidir. Çocuklar büyük bir yaşam süresini okulda geçirirler. Ancak okullar toplu yaşam alanları olduğundan elimizden geldiği kadar uyarıda bulunsak da oralarda istediğimiz kontrolü sağlayamayabiliriz. Oysa evimiz bizim kontrolümüz-dedir. Uyku süresini de katarsak çocuk aslında 24 saatin çoğunu yine evde geçirmektedir (yaklaşık en az 14-16 saat). Bu nedenle evde alacağımız sıkı toz önlemleri, çevremizden akar miktarını azaltmak adına bize istediğimiz sonucu vermeye yetecektir. Yetmediği kadarına da vücudun alıştırılması için bağışıklık sisteminin alerjiye dönük yapısını değiştirecek dilaltı aşı tedavisi devreye girecektir.

Akarlardan nasıl kurtuluruz?

Ev tozu akarlarından uzak durmanın yolu, önce akarların yaşam alanlarını yok etmektir. Yok edemeyeceğimiz alanlarda da 60 derece ve üzeri yüksek ısılarda akarları öldürmek ve atıkları uzaklaştırmak gerekir. Yüksek ısıda yıkamak bu anlamda en iyi akar kontrol şeklidir. Bu şekilde hem akarlar ölür hem de suyla akarın kendisi ve dışkı parçacıkları uzaklaştırılmış olur.

Bir diğer akar öldürme yolu da derin dondurucuda saklamaktır. Derin dondurucuda 24 saat kalmak akarı öldürür, ancak atıklarını uzaklaştıramaz. O nedenle ikinci sırada tercih edilmesi gereken metottur. Örneğin, çocuğun yıkamaya uygun olmayan çok bağımlı olduğu bir oyuncak için uygulanabilir.

Çevremizden akarları uzaklaştırmak için yapmamız gerekenlerin başında akarların en büyük yaşam alanı olan halıları kaldırmak gelir. Dokuma halılar, ister elde ister fabrikada dokunmuş olsun, ister sentetik isterse yün olsun, ev tozu akarları için önemli bir yaşam alanı oluştururlar. Tüylü olan ve yıkanamayan her tür halı ev tozu akarını barındırır.

Halıları yerde dururken elektrik süpürgesiyle yıkamak alerjenin uzaklaştırılmasına fayda sağlamadığı gibi bir de halıyı nemlendirerek akarların daha fazla yaşamasına neden olur. Normal, filtresiz torbalı veya torbasız elektrik süpürgeleri de önden halıdaki tozu çekse bile arkadan büyük kısmını ortama geri bırakır. Bu nedenle halıları sık sık elektrik süpürgesiyle temizlemek işe yaramayacaktır. Bu yönde tozu arkasından bırakmayan özel HEPA filtreli elektrik süpürgeleri tercih edilebilir, ancak bu bile halıyı tümden kaldırmak kadar etkili değildir.

Çok az su kullanan kuru buharlı temizlik yapan makineler ev tozu akarlarını büyük oranda öldürür, ancak yine de atıkları uzaklaştırmakta yeterince etkili olmaz.

Hava temizleyiciler ev tozu alerjisinden korur mu?

“Halıları kaldırmasak da biz devamlı hava temizleyici çalıştırsak olur mu?” Bu

da ailelerin sık sorduğu sorulardandır. Ancak ev tozu alerjisinde hava temizleyiciler fayda sağlamaz. Bunun nedeni, akarların alerji yapıcı maddelerinin büyük parçacıklı ağır yapıda olmasıdır. Bu ağır yapı, parçacıkların çok uzun süre havada asılı kalmasını engeller. Dolayısıyla akar alerjeni (alerji yapıcı madde) biz yerde yürürken havalanır, 30 dakika havada asılı kalır. Havada kaldığı süre içinde nefesle akciğerlere ve buruna alınır, sonra tekrar hızla yine yere çöker. Bu yüzden ilk 30 dakikanın dışında yaşam alanlarında devamlı hava temizleyici çalıştırmanın faydası çok azdır. Bu anlamda asıl yapılması gereken yerdeki toz miktarını azaltmak olmalıdır.

Alerjik çocuğun evinde halı olmamalıdır!

Akarların yapısına ait bütün bu özelliklerden dolayı ev tozuna alerjik bir çocuğun evinde halı yerine çamaşır makinesinde yıkanabilecek ince örgü kilimler kullanılmalıdır. Bu kilimlerin yüksek ısıda yıkamaya uygun pamuklu olması tercih edilir, ancak daha düşük ısıda yıkamaya uygun ince yünlü kilim de kullanılabilir. Kilimler 60 derecede yıkandığında hem ev tozu akarları ölür; hem de akarların dışkı parçacıkları suyla uzaklaştırılmış olur. Soğuk yıkamada yüzde 10 akarın canlı kaldığı gözlenir. Ölü akar parçaları ve dışkı atıklarının uzaklaştırılması için uzun durulama şarttır.

Ev tozu akarları nemli ortamlarda ürer. Bu yüzden ev içi nem oranının yüzde 45-50’yi geçmemesinin sağlanması gerekir. Ev içi havasının nemi yüzde 45’ten yüksekse havanın nemini alıp suya çeviren nem giderici aletler kullanılabilir.

Yer temizliğinde buharla veya yıkayarak temizlik yapan robotlar kullanılırken ev havasının nem oranının yükselmediğinden emin olmak gerekir. Bu anlamda kuru buharla yani çok az su kullanarak temizlik yapan buharlı temizlik aletleri kullanmak ev tozu akarının üremesine katkıda bulunmamak adına daha uygun olacaktır.

Yer kaplaması ve temizliği nasıl olmalıdır?

Yer için silinebilir malzemeden bir kaplama önerilir. Parke veya taş uygun bir seçimdir. Duvardan duvara halı kaplamalar kesinlikle kaldırılmalıdır. Yer temizliğinin haftada en az iki kere suyla silinerek yapılması gerekir. Temizlik sırasında kokmayan ve mümkün olduğunca doğal temizlik malzemeleri tercih edilmelidir.

Yatak nasıl olmalıdır?

Çocuklar yaşamlarının (8-12 saat) çoğunu yatakta uyuyarak geçirirler. Sıcak ve nemli olmasının yanı sıra bol deri döküntüsü içermeleri nedeniyle yataklar ev tozu akarlarının en çok bulunduğu alanlardır. Normal pamuklu çarşaflar ev tozu akarlarını geçirgen özellikte olduğundan yatağın, yorganın ve yastığın içinde yaşayan akarlar ve atık parçaları soluk yoluyla ve deriden emilme yoluyla rahatlıkla çocuğa ulaşır.

Alerjik hastalıkların gece alevlenmesinin bir nedeni de budur. Özellikle pamuk veya yün dolgu malzemesinden yapılmış yatak, yastık ve yorganlar ev tozu akarlarının daha çok sevdiği malzemelerdir. Öte yandan bu malzemeler yıkamaya da uygun değildir. Bu nedenle yatak, yastık, yorgan gibi alanlarda yıkamaya uygun mal-110 zemelerin seçilmesi önemlidir.

Araştırmalar astımlı çocukların en çok yatakta sağdan sola dönerken ev tozu akarı soluduğunu göstermektedir. Yatakta uyku sırasında geçirilen süreyi de hesaba katacak olursak bu alanın toz-suz hale getirilmesi büyük önem taşır. Yatağı güçlü bir elektrik süpürgesiyle temizlemek sadece yüzeysel temizlik sağlar. Oysa yatağın derinlerinde yaşamını sürdüren akarlar çocuk uyku sırasında sağdan sola dönerken de havaya karışarak solunum sistemine etki etmeyi sürdürürler.

Bu yüzden ev tozu alerjisi olan bir çocuğun tam anlamıyla toz-suz bir uyku süresi geçirmesi için yatağına özel bir alerji kılıfı takıl-malıdır. Alerji kılıfları yüzde yüze yakın akar geçirmeyen özel bir malzemeden üretilmiştir. Ticari olarak satılan bu kılıfların bazıları sentetik, bazılarıysa çok sıkı dokunmuş pamuklu malzemedendir. Her iki türünde de terletmeyen özel bir teknoloji kullanılmıştır. Bir tarafından bir tarafına akar geçemez, ancak hava ve nemi geçirir. Bu sayede terletmez.

Yatak, yastık ve yorgana alerji kılıfı takıldığında akarlar ve parçaları yatak tarafında, kılıfın içinde kalır, dışarı çıkıp çocuğa ulaşamaz. Bu kılıfların üzerine normal çarşaflar serilir. Haftada bir normal çarşaflar çıkarılarak 60 derecede yıkanmalıdır. Çarşaf değiştirme sırasında alerji kılıfının üzeri hafif nemli bir bezle silinebilir. Ancak kılıfın kendisinin dokusunun bozulmasını önlemek adına 2-3 ayda bir ya da üretici firmanın önerisine göre yıkanmalıdır.

Birkaç kat çarşaf ev tozunu tutar mı?

Akarlar mikroskobik canlılar olduğundan normal dokunmuş pamuklu çarşaflardan rahatlıkla geçebilirler. Bu nedenle halıların üzerini çarşafla örterek toz akarını içeride tutamayız. Benzer şekilde yatak ve yastık üzerine birkaç kat normal pamuklu çarşaf sermek de ev tozu akarının hastaya ulaşmasını engelleyemez.

Çok sevilen tüylü oyuncakları ne yapmak gerekir?

Çocuğun oynadığı tüylü oyuncaklar genelde uzaklaştırılmalıdır. Eğer çocuğun çok bağımlı olduğu bir oyuncak varsa her hafta 60 derecede yıkayarak kullanmak birinci önlem olmalıdır. Oyuncak yıkamaya uygun değilse haftada bir 24 saat derin dondurucuda bekletilebilir. Ancak bu kısmen akar kontrolü sağlayacaktır, çünkü akarlar ölse bile yıkama olmadan dışkı parçacıkları uzaklaştırılamayacaktır.

Perde seçimi nasıl olmalıdır?

Jaluzi veya stor gibi perdeler çok toz tutmaya meyilli olduğundan ve sık yıkanmaya uygun olmadığından alerjik bir çocuğun evinde tercih edilmemelidir. Tercih edilecekse de silinebilir düz storlar önerilebilir. Alerjik çocuğun evinde pamuklu veya sentetik yıkanmaya uygun tül veya kumaş perde seçilmesi daha uygun olacaktır. Perdelerin de 15 günde bir yıkanması önerilir.

Koltuk seçimi nasıl olmalıdır?

Koltuk kaplamasının deri olması her zaman toz tutulmasını azaltacak bir seçim olacaktır. Ancak çocuklar koltukların üzerinde tepinmediği ya da zıplamadığı takdirde bu çok da şart değildir. Kaplamanın kadife olmamasına dikkat etmek kaydıyla kumaş kaplama koltukları değiştirmeye gerek yoktur. Haftada en az iki kere bu koltuk yüzeylerini HEPA filtreli bir elektrik süpürgesiyle temizlemek toz miktarını azaltmaya yardımcı olacaktır.

Evin nem oranı ne olmalıdır?

Ev tozu akarları nemli, sıcak ortamları sever demiştik. Özellikle de yüzde 45’in üzerindeki nem oranlarında üreme miktarı artar. Bu yüzden ev içi nem oranının yüzde 40-45 arasında olmasına özen gösterilmelidir. Eğer genel anlamda ev havasında bir kuruluk varsa kalorifer petekleri üzerine su koymak işe yarayabilir.

Havaya nem veren aletler bu yönde kullanılacaksa nemin aşırı artmayacağı şekilde kontrollü kullanıma dikkat etmek çok önemlidir. Aşırı nem söz konusu olursa bu kez de havanın nemini alıp suya çeviren nem giderici aletler kullanmak gerekebilir. Aksi takdirde bir yandan ev tozu akarlarının üremesi teşvik edilmiş olur, diğer yandan da evde duvarlarda veya eşyalarda küflenme riski söz konusu olur.